Bu doküman , başlangıçta “International Vocabulary of Basic & General Terms in Metrology”* yayınından yola çıkılarak, sonraki süreçte yazarların gözlemleri, deneyimleri, ölçü aleti imalatçı ve kullanıcıları ile kalibrasyon profesyonellerinden edinilen görüşler ve ilgili konudaki son derece çeşitli yazılı kaynağın taranması (kitap, dergi, broşür, makale...vb.) ile oluşturulmuştur. Yer verilen sözcüklerin çoğu, başka konularda değişik anlamlar ifade edebilir; burada ölçü tekniğine ilişkin anlamı geçerlidir. Sözlüğün hazırlanışında Türkçe’nin teknik alanlardaki kullanımına dair tipik sorunlar veya ikilemlerle karşılaşılmış, ancak metroloji konusunda özellikle uygulamacılar tarafından tercih edilen ve bir dereceye kadar oluştuğu kabul edilebilecek ortak teknik dile öncelik verilmiştir. Sözcüklerin öncelikle İngilizce (bazen ilaveten Fransızca ve Almanca) karşılıkları her tanımın yanında verilmiştir.

* BIPM (International Bureau of Weights & Measures), IEC (International Electrotechnical Commission), ISO (International Organization for Standardization), OIML (International Organization of Legal Metrology) kuruluşlarının ortaklaşa hazırlamış olduğu sözügeçen doküman (ISBN 92-01032-8), UME-Ulusal Metroloji Enstitüsü tarafından (UME 94-003) ve bazı eklemelerle TSE-Türk Standartları Enstitüsü tarafından (TS 5798) Türkçe’ye çevrilmiştir. Bu dokümanların, pratik endüstriyel uygulamalarla uyumluluğunu, ifadelerin anlaşılırlığını ve bazı Türkçeleştirmelerin doğruluğunu bizler yeterli görmemekte, orjinal dokümandaki bölümlendirmenin de uygun yapılmadığını düşünmekteyiz.

METROLOJİ SÖZLÜĞÜ / 2. Yöntemler

Statik Ölçüm static measurement
Değeri ölçüm süresince sabit kabul edilebilecek olan niceliklerin ölçümü.

Not: 'Statik' nitelemesi ölçüm yöntemi için değil, ölçülen için kullanılmaktadır.

Başa Dön ____________________________

Dinamik Ölçüm dynamic measurement
Bir niceliğin anlık değerinin ve bazen, değerin zamanla değişiminin belirlenmesi.

Not: 'Dinamik' nitelemesi ölçüm yöntemi için değil, ölçülen için kullanılmaktadır.

Başa Dön ____________________________

Ölçüm prosedürü measurement procedure
Belirli bir yönteme göre gerçekleştirilen ölçme işlemlerinde ayrıntılarıyla yeralan, teorik ve pratik işlemler dizisi.

Başa Dön ____________________________

Doğrudan ölçüm direct measurement
Ölçülen değerin, ölçülen nicelikle fonksiyonel ilişkisi olan başka niceliklerin ölçümü yoluyla değil, doğrudan elde edildiği ölçüm yöntemi.

Not: İlgili düzeltmeleri yapmak üzere ek ölçümler yapılması, ölçüm yönteminin doğrudan ölçüm yöntemi oluşunu değiştirmez.
Örnek: a) Uzunluğun cetvel kullanılarak ölçülmesi;
b) Eşit kollu terazi kullanılarak kütle ölçülmesi

Başa Dön ____________________________

Dolaylı ölçüm indirect measurement
Ölçülen değerin, ölçülen nicelikle arasında fonksiyonel bir ilişki olan diğer niceliklerin ölçümü yoluyla elde edildiği ölçüm yöntemi.

Örnek: a) Basıncın sıvı sütununun yüksekliğinin ölçülmesi yoluyla ölçümü
b) Sıcaklığın direnç termometresi kullanılarak ölçümü.

Başa Dön ____________________________

Temel (ölçüm) yöntemi fundamental method
Ölçülen değerin, uygun temel niceliklerin ölçümü yoluyla belirlendiği ölçüm yöntemi.

Başa Dön ____________________________

Tanımsal (ölçüm) yöntemi definitive method
Bir niceliğin, o niceliğe ait birim tanımlamasına ilişkin ölçüm yöntemi.

Başa Dön ____________________________

Doğrudan kıyaslama direct-comparison
Ölçülenin, değeri bilinen aynı türden bir nicelikle doğrudan karşılaştırıldığı ölçüm yöntemi.

Örnek: Cetvel kullanılarak uzunluk ölçümü.

Başa Dön ____________________________

Yerine koyma substitution
Ölçülenin gösterim cihazındaki etkileri aynı olacak şekilde seçilmiş, aynı türden ve değeri bilinen bir başka niceliğin yerini aldığı ölçüm yöntemi.

Başa Dön ____________________________

Fark yöntemi differential method
Ölçülenin, kendi değerinden biraz farkı olan, aynı türden ve değeri bilinen bir nicelikle kıyaslandığı ve ikisi arasındaki farkın ölçüldüğü yöntem.

Örnek: Bir pistonun çapının, mastar bloklar ve bir komparatör kullanılarak ölçülmesi.

Başa Dön ____________________________

Sıfırlama yöntemi null method
Ölçülenin değerinin, değeri bilinen bir veya birkaç niceliğin dengelenmesi/ayarlanması ile belirlendiği ölçüm yöntemi; öyleki denge konumundaki bağıntı bilinecek.

Not: Ölçülen ile ayarlanan nicelikler farklı türlerden olabilir.
Örnek: Elektriksel empedansın bir köprü devresi ve bir sıfır dedektörü kullanılarak ölçümü.

Başa Dön ____________________________

Dizinsel kalibrasyon sequential calibration
Kalibrasyon işlemi sırasında, tatbik edilen yüklemelerde (veya alınan ölçümlerde) niceliğin değerinin belli bir sıralama içeren bir diziden yola çıkarak belirlenmesi . (Çoğunlukla kademeli olarak sürekli artan veya azalan değerler kullanılır)

Başa Dön ____________________________

Metroloji Sözlüğü : 1. Kavramlar || 2. Yöntemler || 3. Sonuçlar || 4. Ekipman